مروري بر تكنيكهاي همسانه سازي در پستاندارن
مقدمه :
در روند تكامل، توليد مثل جنسي موجودات عالي به عنوان راهي براي حفظ تنوع ژنتيكي جمعيتهاي انتخاب شده است كه بقاي آن موجود در مواجهه با شرايط مختلف را امكانپذير مي سازد. در اين نوع توليد مثل هر يك از اين نطفه ها حامل نيمي از ژنهاي والدين نر و ماده مي باشد كه به فرزندان منتقل مي شود. تا قبل از كشف روش كلونينگ تصور بر اين بود كه سلولهاي سوماتيك پس از تمايز يافتن قادر به برگشت به حالت اوليه ( تمايز نيافته) نمي باشند.به عبارت ديگر تصور قبلي بر اين پايه بود كه سلولهاي سوماتيك با وجودي كه تمامي ژنها را در هسته همراه دارند، با اين وجود قادر به توليد موجودي كامل نيستند. كلون كردن به معني تكثير غير جنسي است نمونه عملي آن، تكثير گياهان است و يا در حشراتي مانند زنبور عسل و خزندگان و ماهيها و آبزياني همانند آرتميا پديده اي به نام بكرزائي (Pathenogenis) وجود دارد كه مي توان آن را پديده اي مشابه كلونينگ دانست. كشت بافت گياهي فرآيندي است كه در آن قطعات كوچكي از بافت زنده گياهي جدا شده و به مدت نامحدودي در يك محيط مغذي سترون رشد داده مي شود.كلونينگ از طريق مهندسي ژنتيك در گياهان، حيوانات و يا حتي باكتريها، براي توليد انبوه با كيفيت خاص صورت مي گيرد. از طريق اين تكنولوژي مي توان نسلهاي در حال انقراض را نجات داد. از مزاياي شبيه سازي در پرورش دامهاي اهلي مي توان به استفاده از تعداد محدودي از حيوانات پر توليد با هزينه نگهداري كمتر و افزايش سريع پيشرفت ژنتيكي گله اشاره كرد. با توجه به اينكه فنوتيپ افراد عمدتا تحت تاثير مشترك وراثت و محيط مي باشد هيچگاه حتي در دو قلوهاي يكسان، دو فرد كاملا شبيه به هم نخواهد بود. نتيجتا در شبيه سازي ژنوتيپ افراد كاملا مشابه مي باشد اما دو فرد مذكور فنوتيپ يكساني نخواهد داشت.
روشهاي كلونينگ:
شبيه سازي با روشهاي گوناگوني و با اهداف متفاوت انجام مي پذيرد كه بطور كلي سه روش كلي در اين مورد وجود دارد:
الف- كلونينگ روياني (Embryonic Cloning)
اين روش همان روشي است كه در طبيعت در تولد دوقلوها يا چند قلوها رخ مي دهد. در اين روش در شروع مراحل تقسيم جنيني بعد از لقاح، يعني زماني كه هنوز سلولهاي جنيني تمايز نيافته اند يك سلول را جدا و با تحريكات، اين سلول را به ادامه تقسيم تا حد به وجود آمدن يك جنين مستقل وادار مي كنند.
ب- كلونينگ توليد مثلي (Reproduction Cloning)
هدف از اين روش، توليد موجودات زايا با استفاده از سلولهاي سوماتيك مي باشد. در اين روش در مرحله خاصي از تقسيم سلولي، هسته سلولهاي سوماتيك را كه در هسته شان حاوي تمامي ژنهاي موجود مي باشند جدا كرده و پس از تيمار الكتريكي يا شييميايي اين هسته را در داخل يك تخم لقاح نيافته كه هسته آن قبلا خارج شده قرار مي دهند سپس مجموعه حاصل را در رحم مادري كه بطور مصنوعي شرايط آبستني در آن القاء شده لانه گزيني مي نمايند كه در نهايت موجود جديد كاملا شبيه فردي خواهد شد كه سلول سوماتيك از آن اخذ شده است.
ج- كلونينگ درماني (Therapeutic Clonig)
در اين روش ابتدا با استفاده از سلولهاي سوماتيك يك فرد، شبيه سازي انجام مي گردد و در مرحله اوليه جنيني از روياني كه حاوي چند سلول است تعدادي سلول جدا و در محيط كشت اختصاصي، سلول، بافت يا اندام مورد نظر تكثير مي شود. هدف از اين روش توليد بافت يا عضوي است كه فرد از دست داده است مثل پوست تحليل رفته در نتيجه سوختگي، كليه، كبد، مغز استخوان، قلب، سلولهاي عصبي يا عضلاني. واضح است پيوند اعضا توليد شده به خود شخص، به دليل قرابت ژنتيكي به مراتب موفقيت آميزتر است و بعد از پيوند نيازي به مصرف داروهاي مضرر به منظور جلوگيري از دفع پيوند به مدت طولاني وجود ندارد.
تاريخچه كلونينگ :
تكنيك كلونينگ ابتدا در دوزيستاني مثل قورباغه موفقيت آميز بود. در سال 1996 خبر تولد اولين گوسفند همانند سازي شده مدتها تيتر بسياري از نشريات و منابع خبري را به خود اختصاص داد. مبناي علمي اين خبر در سال 1997 در يك مقاله چاپ شده در مجله نيچر تحت عنوان” توليد نتاج زنده حاصل از سلولهاي جنسي و سلولهاي بالغ پستانداران” به اثبات رسيد. اين گوسفند ماده از سلولهاي پستاني منجمد يك گوسفند كه سالها پيش مرده بود، بدست آمد. در بوجود آوردن دالي دانشمندان با جدا سازي 227 سلول از سلولهاي پستان گوسفند بالغ و انتقال آن به 227 تخمك غير بارور كه هسته آنها خارج شده بود توانستند سلولهاي جنيني بوجود آوردند و آنها را به مدت 6 روز در آزمايشگاه كشت دادند. دانشمندان سپس 29 سلول جنيني را كشت داده و به 29 ميش جانشين به عنوان مادر دوم وارد كرده و در رحم لانه گزيني نمودند در نهايت فقط يكي از آنها توليد گوسفند زنده به نام دالي كرد كه بعد از 5 ماه و نيم از دالي متولد شد.در حقيقت دالي دوقلوي يكسان همان گوسفندي بود كه مدتها پيش مرده بود. نژاد گوسفند دالي از نژاد فين دورست بود و نام آن از خواننده معرف دالي پاترن گرفته شده بود. زمان تولد دالي 5 جولاي 1996 بود كه با وزن تولد 5/6 كيلو در موسسه رازلين اسكاتلند متولد شد. در نتيجه آميزش طبيعي دالي با يك قوچ نژاد ولش مانتيشن كه ديويد نام داشت در آوريل 1998 يك بره به نام Bonnie متولد شد و در طول زندگي دالي توانست شش بره سالم را بدنيا آورد. در همان سن 6 سالگي مشخص شد كه دالي مبتلا به فرسودگي مفاصل و پيري زود رس شده است از آنجاييكه گوسفند معمولا مي تواند 12 تا 13 سال زندگي كند اين سوال مطرح شده كه چرا دالي در حالي كه شش سال داشت به بيماري مختص دوران كهولت گوسفندان مبتلا شده است. در 14 فبريه 2003 به حيات اين گوسفند به علت بيماري عفونت ريه و جراحات كشنده ناشي از اين بيماري خاتمه داده شد. ايان ويلموت سرپرست تيم بوجود آورنده دالي، ابراز نمود كه عفونت ريه يك عارضه معمولي در گوسفنداني است كه به مدت طولاني در اصطبل نگهداري مي شوند و با احتمال مساوي امكان بروز اين عارضه در گوسفندان غير همانند سازي شده قابل انتظار است. ويلموت در ادامه سخنان خود افزود كه احتمالا دالي اين بيماري را از گوسفندان ديگري كه همراه او در اصطبل نگهداري مي شدند گرفته بود. در هنگام مرگ دالي شش سال داشت پس از مرگ پيكر دالي در موزه بين المللي اسكاتلند نگهداري شد و در معرض ديد عموم در شهر ادينبورگ قرار گرفت.يك سال پس از تولد دالي، در سال 1998 اولين موشهاي همانند سازي شده و طي سالهاي 1999 الي 2000 اولين خوك، بز و گاو همانند سازي شده با موفقيت به دنيا آمدند. اولين قاطر كلون شده در 5 مه 2003 توليد گرديد و با اين تولد اميد به موفقيت در كلون كردن آتي اسبهاي مسابقه افزايش يافت. دانشمندان دانشگاه آيداهو با قرار دادن DNA سلول پوست يك قاطر به درون تخمك تخليه شده، يك اسب به تولد رساند. يانگ يانگ بز همانند سازي از يك سلول سوماتيك مي باشد كه توسط دانشمندان چيني بوجود آمده است. در همانند سازي اين بز از تكنيكي به نام انتقال هسته استفاده شد. در اين تكنيك از سلولهاي گوش يك بز بالغ و از سلولهاي تخمك بزهاي ديگر نمونه گيري و كشت سلولي انجام شد. بز يانگ يانگ از طريق اميزش طبيعي با يك بز نر 6 ساله موفق به توليد دو بزغاله با جنسيت نر و ماده شد كه تا كنون گفته مي شود هر دو بز از لحاظ سلامتي در وضعيت مناسبي به سر مي برند.در 27 دسامبر سال گذشته شركت كلونايد به عنوان نخستين موسسه فعال در زمينه Human Cloning كه در سال 1997 ميلادي توسط فرقه اي بنام رايليان به رهبري فردي بنام Claude Vorihon مشهور به دايل تاسيس گرديد ادعا كرد اولين انسان همانند سازي شده را بوجود آورده است.اين فرقه با افكار عجيب خود معتقدند كه انسان بر روي زمين توسط موجودات ساير كرات از طريق روشهاي مهندسي ژنتيك بوجود آمده است. ا ولين انسان كلون شده كه توسط اين شركت پا به كره خاكي گذاشته، دختري است كه زيركانه به نام حوا(Eve) براي او انتخاب گرديده و از يك زن 31 ساله آمريكايي نشات گرفته است. منشا اين دختر يك سلول از كودك دو ساله اي بود كه در يك سانحه رانندگي جان باخته است. هنوز آزمايش DNA بر روي كودك صحت ادعا را ثابت نكرده است.
مزايا و معايب كلونينگ :
حيوانات كلون شده اجازه پيشرفت سريع در درك مكانيزم روشن و خاموش كردن ژنها را مي دهد و بوسيله استفاده از حيوانات همانند سازي شده و يكسان از لحاظ ژنتيكي دانشمندان قادرند نتياج سريع و دقيقي را بدست آوردند چرا كه تفاوت ژنتيكي در اين موجودات به حداقل ممكن خود رسيده است. از ديگر مزاياي اين تكنيك، كلونينگ سلولهاي حيواني اينست كه به ما اجازه مي دهد كه گونه هايي از موجودات زنده را كه در خطر انقراض قرار دارند را نجات دهيم.از اهداف كلونينگ در آزمايشگاههاي كشورهاي مختلف مي توان به امكان بازيابي جواني، كمك به پيشگيري حملات قلبي، استفاده از سلولهاي بنيادي براي ترميم سلولهاي مغز و بافتهاي سوخته ، درمان نازايي، درمان ژنهاي معيوب، درمان سرطان و كاربردهاي محرمانه نظامي اشاره نمود. معايب اين روشها اينست كه دانشمندان هنوز به حيات طولاني مدت و سلامت حيوانات كلون شده اطمينان ندارند. اين به دليل آن است كه سلولهايي كه عمر بالايي دارند و در معرض اشعه تميار مي شوند ممكن است حاوي جشهااي مضرر در ژنوم شوند. بعضي متخصصان بر اين باورند كه با وجودي كه گله هاي يكسان حاصل از كلونينگ توليد مناسبي را خواهند داشت اما به علت كاهش شديد تنوع امكان هر نوع نتايج غير قابل پيش بيني وجود خواهد داشت. در نهايت اعداد و ارقام ناشي از همانند سازي نيز همواره نشان مي دهد كه احتمال موفقيت در همانند سازي در بهترين حالت 5 الي 10 درصد مي باشد و در حدود 75 درصد كلونها در دو ماه اول زندگي از بين مي روند. دستيابي به تكنيكهاي اين روش به دست بزهكاران نيز تهديد جدي و نگران كننده عمده اي است كه ممكن است جهان را با نابودي مطلق روبرو كند.
جمع بندي:
كلون كردن به معني تكثير غير جنسي است.كلونينگ از طريق مهندسي ژنتيك در گياهان، حيوانات و يا حتي باكتريها، براي توليد انبوه با كيفيت خاص صورت مي گيرد. از طريق اين تكنولوژي مي توان نسلهاي در حال انقراض را نجات داد. از مزاياي شبيه سازي در پرورش دامهاي اهلي مي توان به استفاده از تعداد محدودي از حيوانات پر توليد با هزينه نگهداري كمتر و افزايش سريع پيشرفت ژنتيكي گله اشاره كرد. از اهداف كلونينگ در آزمايشگاههاي كشورهاي مختلف مي توان به امكان بازيابي جواني، كمك به پيشگيري حملات قلبي، استفاده از سلولهاي بنيادي براي ترميم سلولهاي مغز و بافتهاي سوخته ، درمان نازايي، درمان ژنهاي معيوب، درمان سرطان و كاربردهاي محرمانه نظامي اشاره نمود. در بهمن ماه 1381 انجمن ژنتيك ايران طي بيانه اي ضمن تاكيد بر حقوق اساسي انسانها و احترام به خانواده و حقوق آن به عنوان بنيادترين نهاد مدني، كاربرد صحيح و قانونمند دستاوردهاي علمي چون كلونينگ در راستاي بهبود درماني و سلامت انسان را لازم دانست.
آرش جوانمرد. پژوهشكده بيوتكنولوژي كشاورزي شمالغرب و غرب كشور
AnimalScience 
have
we are
به گفته کارشناسان، عمده سگ های محبوبی که جثه هايی کوچک دارند و در خانه نگهداری می شوند، (Toy Dog) در گروه سگ های حساسی طبقه بندی می شوند که رابطه شان با صاحبانشان، به وابستگی عميقی می انجامد که گاه می تواند در صورت گسستن اين ارتباط، به مرگ آنها منجر شود.
«به جرم سگ بودن»؛
کیوان حسینی
سگی سفيد و کوچک، در ميانه انبوهی زباله، تنها، سرش را پايين اندخته و ناکجايی را گوشه مکانی غريبه، تماشا می کند. موهای آشفته اش چشمانش را پوشانده و بر روی روزنامه پاره هايی ايستاده که شاید بر روی يکی از آنها نوشته شده: «طرح امنيت اخلاقی آغاز شد.»
اين تصويری از بازداشتگاهی منحصر به فرد است که اخيرا در ايران کارش را آغاز کرده است: بازداشتگاه سگ های خانگی!
تصوير اخير که از سوی مدافعان حقوق حيوانات منتشر شده، در رسانه های داخل ايران جايی برای انتشار پيدا نکرده است، اما گويای گزارشی است که «عاشقان سگ» را به شدت، خشمگين ساخته است.
نيروی انتظامی در اقدامی کم سابقه برای برخورد با نگهداری سگ توسط شهروندان، در پايتخت، بازداشتگاهی برای سگ ها در نظر گرفته و سگ های اهلی را بازداشت می کند. این اقدام در چارچوب عملیات پلیسی «امنیت اخلاقی» جامعه انجام می شود.
مخالفت نیروی انتظامی با نگهداری سگ، همراستا با افزايش علاقه ايرانيان در سال های اخير به اين حيوان اهلی، رشد داشته تا آنجا که در اين سال ها، هرگاه صحبت از عملياتی تازه برای محدودتر کردن آزادی های اجتماعی بوده، نيروی انتظامی در بندی از بيانيه های خود، «همراه داشتن سگ» را نيز برای شهروندان، ممنوع می کرده است.
اما برخورد تازه ماموران نيروی انتظامی با کسانی که سگ، «دوست، همدم و همراهشان» است، نشان می دهد که ابعاد تلاش برای جلوگيری از رابطه ايرانيان با سگ، شکلی کم سابقه به خود گرفته است.
به گفته دکتر جاويد آل داود، رييس انجمن حمايت از حيوانات ايران و از پيشگامان دفاع از حقوق حيوانات، در ايران هيچ قانونی برای ممنوعيت «حمل و نقل سگ یا نگهداری از سگ» وجود ندارد و به همين دليل، در اين سال ها، «عموما کسانی که سگی همراهشان بوده، با برخوردهايی مانند توقيف موقت خودرو يا جريمه» رو به رو بوده اند.
اين مدافع حقوق حيوانات می گويد که از نزديک به ۲۰ روز پيش، با دستوری که «از نظر برخی مسئولين نيروی انتظامی نيز عجيب است»، در صورتی که شهروندی با سگش ديده شود، سگ بازداشت می شود و صاحب سگ را آزاد می کنند.
عشق «نجس»
دکتر آل داود که خود از بازداشتگاه سگ های خانگی در تهران بازديد کرده، در مصاحبه ای با راديو فردا از جزئياتی پرده بر می دارد که برای بسياری از مدافعان حقوق حيوانات، «تراژدی بازداشت سگ ها» را عميق تر نيز می کند: «آنها در شرايط نامناسبی نگهداری می شوند و متاسفانه بسياری از آنها که همگی از سگ های خانگی يا به اصطلاح آپارتمانی هستند، به سختی به بيماری های قارچی مبتلا شده اند.»
«آنها در شرايط نامناسبی نگهداری می شوند و متاسفانه بسياری از آنها که همگی از سگ های خانگی يا به اصطلاح آپارتمانی هستند، به سختی به بيماری های قارچی مبتلا شده اند.» جاوید آل داود
به گفته کارشناسان، عمده سگ های محبوبی که جثه هايی کوچک دارند و در خانه نگهداری می شوند، (Toy Dog) در گروه سگ های حساسی طبقه بندی می شوند که رابطه شان با صاحبانشان، به وابستگی عميقی می انجامد که گاه می تواند در صورت گسستن اين ارتباط، به مرگ آنها منجر شود.
رييس انجمن حمايت از حيوانات تاييد می کند که سگ های بازداشت شده در شرايط روحی مناسبی نيستند و با «خطر مرگ» دست و پنجه نرم می کنند.
اما جرم اين سگ های کوچک چيست؟
اين سوالی است که دکتر آل داود در پيگيری هايش با بسياری از مسئولين بازداشت سگ ها در ميان گذاشته است و تقريبا هيچ کس جوابی مشخص برای آن ندارد.
برخی علمای مذهبی دين اسلام می گويند که بر اساس قوانين مذهبی، سگ يک حيوان «نجس» است. واژه «نجس»، مفهومی اسلامی است که برای هر آنچه در اين دين ناپاک تلقی شده، استفاده می شود، حتی اگر این حکم شامل حال موجودی زنده شود که برخی «عاشقانه دوستش دارند.»
اما دکتر آل داود که در اين زمينه مطالعات گسترده ای انجام داده، نظر ديگری دارد. او می گويد: «ما بسيار به دنبال ريشه واقعی اين موضوع جستجو کرده ايم و به هيچ حکم قابل اعتنايی چه در آيات و چه در احدايث اسلامی دست پيدا نکرده ايم.»
فارغ از ابعاد مذهبی مخالفت حکومت ايران با نگهداری از سگ های خانگی، دستور تازه فرمانده نيروی انتظامی تهران، ابهامات بيشتری نيز دارد.
به گفته اين استاد دانشکده دامپزشکی، «کسی نمی داند که سرنوشت اين سگ های بازداشت شده چه خواهد شد و در واقع گرفتن سگ ها از صاحبشان تصميمی بوده که برای ادامه اش پيش بينی وجود ندارد.»
تلاش برای نجات
انتشار خبر بازداشت سگ های خانگی در تهران می تواند واکنش های بسياری را در ميان مدافعان حقوق حيوانات در سراسر جهان برانگيزد، اما تا همين امروز، مدافعان ايرانی حقوق حيوانات نيز در تهران بی کار نبوده اند.
تصویری از بازداشتگاه سگها در تهران که توسط حامیان حقوق حیوانات منتشر شده است.
جاويد آل داود می گويد که برای جلوگيری از وقوع حوادثی ناگوار در بازداشتگاه سگ ها، انجمن حيوانات از حيوانات با کمک دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران پذيرفته است که مسئوليت نگهداری از سگ های بازداشت شده را به عهده بگيرد.
او می گويد: «ما نامه نگاری هايی را برای اين کار آغاز کرده ايم و حاضريم از آنها کاملا مراقبت کنيم تا تکليفشان روشن شود.»
اين دامپزشک تاکيد می کند که اصولا با هدف درمان اين سگ ها، برای نخستين بار به محل نگهداری آنها در يکی از پاسگاه های نيروی انتظامی رفته است.
به گفته او شرايط «نامناسب و غيربهداشتی» محل نگهداری اين سگ ها نه تنها جان آنها را به خطر انداخته است، بلکه می تواند برای کارکنان اين محل که جملگی از سربازان و درجه داران پليس ايران هستند نيز خطرآفرين باشد.
همدم تاريخی ايرانيان
اما سگ هايی که اين روزها در بازداشتگاهی در تهران، با انواع دشواری و خطر دست و پنجه نرم می کنند، تنها با احکامی اسلامی که آنها را محدود کرده، رو به رو نيستند. به باور برخی صاحب نظران مسایل اجتماعی، شايد بخش بزرگتری که گاه بسياری از تندروها را عليه نگهداری از سگ می شوراند، خرده فرهنگی است که می گويد، نگهداری از سگ، «کاری غربی» يا حتی «اشرافی» است.
«ايران از نخستين تمدن هايی است که در جهان سگ ها را اهلی کرده، با آنها زندگی کرده و ارتباط برقرار کرده است. در واقع نگهداری از سگ، فرهنگی است که غرب از ايران گرفته است و به هيچ وجه اين حرف که چنين کاری، تاثير گرفتن از فرهنگ غرب است، سنديت ندارد و درست نيست.» جاوید آل داود
دکتر آل داود معتقد است که «غربی» خواندن فرهنگ نگهداری از سگ، ناشی از عدم آگاهی ناقلان اين سخن با گذشته و تاريخ ايران است.
او می گويد: «ايران از نخستين تمدن هايی است که در جهان سگ ها را اهلی کرده، با آنها زندگی کرده و ارتباط برقرار کرده است. در واقع نگهداری از سگ، فرهنگی است که غرب از ايران گرفته است و به هيچ وجه اين حرف که چنين کاری، تاثير گرفتن از فرهنگ غرب است، سنديت ندارد و درست نيست.»
وی که می گويد که نتايج نخستين تحقيقات مذهبی اش را در اختيار گروهی از مراجع دينی قرار داده تا مشکل نگهداری سگ را در دين اسلام حل کند و معتقد است که با توجه به پيشينه تاريخی ايرانيان در نگهداری از سگ، در صورت حذف ممنوعيت های مذهبی، شرايط نگهداری از سگ ها در ايران، بهبودی چشمگير پيدا خواهد کرد.
او يادآوری می کند که نيروی انتظامی بارها «سگ های بسيار گران قيميتی» برای مبارزه با مواد مخدر خريداری کرده است.
همچنين جمعيت هلال احمر نيز از سگ های تربيت شده برای عمليات نجات بهره می برد.
ضمن اينکه نابينايان نيز در سراسر جهان، با کمک سگ هايی ترتبيت شده، زندگی بسيار آسان تری دارند.
و اين همه در حالی است که اصولا، سگ برای همه کسانی که توانايی برقراری رابطه عاطفی با اين حيوان را دارند و به دلیل علاقه خود از آن نگهداری می کنند، «موجودی منحصر به فرد» است که عموما در ميان حيوانات اهلی جايگزينی ندارد